ناخچیوان خانلیْغینین یئنی بایراقلاریْ (فوْتوْ)
آذربایجان دؤولت بایراغیْنداکی آی اۇلدۇز، آذربایجانیْن تاریخی بایراقلاریْندا میللی رمز کیمی ایستیفاده ائدیلیب.
میللی آذربایجان تاریخی موزئیینین امکداشی، بایراقشۆناسلیْق و گئرالدیکا اۆزره متخصص، تاریخ اۆزره فلسفه دوْقتوْرۇ، پروین گؤزلوْو سانکت-پئتئربورق شهرینده ۲۰۱۵-جی ایلین ماییْن ۱۰-دان ۳۰-ۇنا دک، علمی اعزامیتده اوْلۇب، دؤولت ائرمیتاژ مۆزئیینده و «آرتیللئرییا، مۆهندیس قوْشۇنلاری و رابطه قوْشۇنلاری حرب-تاریخی مۆزئیی»نین بایراق فوْندلاریْندا و آرخیولرینده علمی تدقیقات آپاریْب. علمی آراشدیْرما نتیجهسینده بایراق فوْندلاریْندا آذربایجانیْن ناخچیوان خانلیْغیْنا مخصوص اوْلمۇش ایکی بایراغیْ آشکارلانیْب.
پروین گؤزلوْو - تاریخچی:
قئید ائتمک لازیمدیر کی، تاریخ اۆزره فلسفه دوْقتوْرۇ پروین گؤزلوْو «آذربایجان خانلیْقلاریْنیْن بایراقلاریْ دؤولتچیلیک تاریخینین اؤیرنیلمهسینده منبع کیمی» مؤوضۇسوندا تاریخ اۆزره فلسفه دوْقتوْرۇ دیسسئرتاسییاسیْنی مدافعه ائدیب. اوْ، بایراقشۆناسلیْق اۆزره ایختیصاصلاشمیْش ایلک یئنی نسیل آذربایجان تاریخچیسیدیر. پ.گؤزلوْو بئینلخالق هئرالدیکا جمعیتینده و بایراقشۆناسلیْق تدقیقاتچیْلاری آراسیْندا تانیْنیر و بۇ ایستیقامتده آپاریْلان تدقیقاتلاریْن تتیجهلری معرۇضهلرین مؤوضۇلاریْندا قئید ائدیلیب. ناخچیوانا عایید اۇزۇن زامان عرضینده یالنیْز ۱۸۲۷-جی ایلده تۆرکمنچای مۇقاویلهسیندن سوْنرا ناخچیوانلیْلاردان عبارت «گنگرلی سۇواری دستهسی» نین فخری و دؤیوش بایراغیْ، همچینین» ناخچیوان بی دروژیناسی»نین دؤیوش بایراغی مؤوجود ایدی. همین بایراقلار روس-تۆرک محاربهسینین عرفهسینده آذربایجانلیْلاردان عبارت آتلیْ مۆسلمان آلایلاریْنا تقدیم اوْلۇنۇب. کنگرلی سۇواری دستهسینین دؤیۆش و فخری بایراقلاریْنین اۆزرینده رۇسییانیْن دؤولت گئربی، ایکیباشلی قارتالیْن تصویری وار. ناخچیوان بی دروژیناسیْنین دؤیوش بایراغیْنین اۆز طرفینده یوخاریْدا قئید اوْلۇنان ایکیباشلیْ قارتال تصویر اوْلۇنور، آرخا طرفینده ایسه آیپارا رمزی عکس اوْلۇنور. بۇ گۆنه کیمی یالنیْز سؤزۆ گئدن بایراقلار ناخچیوانا عایید تاریخی بایراقلار کیمی تقدیم ائدیلیردی. اوْنا گؤره ده ناخچیوان خانلیْغینین بایراقلاریْنی آختاریْب اۆزه چیْخارماق هم بیر خانلیْغی «بایراقسیْز» قوْیماماقلا یاناشیْ، هم ده آذربایجانیْن خانلیْقلار دؤورۆ دؤولت رمزلرینین معین ائدیلمهسینی تاماملاماق باخیْمیندان دا اهمیتلی ایشدیر.  سانکت-پئتئربوئقدا آشکارلانان بایراق آشکار اوْلۇنموش بایراقلار آذربایجانیْن دؤولتچیلیک عنعنهلرینین، رمزلرینین تاریخی کؤکلارینین عیانی ثبۇتۇدور. بو ایستیقامتده علمی تدقیقاتلارین آپاریْلماسیْ، همچینین ناخچیوان خانلیْغینین بایراغیْنین آشکار ائدیلمهسی ضروریتی ۲۰۱۰-جۇ ایلده نشر اوْلۇنموش «آذربایجان خانلیْقلاریْنین بایراقلاریْ دؤولتچیلیک تاریخینین اؤیرنیلمهسینده منبع کیمی» آدلیْ مانوْقرافییامدا قئید ائدیلیب. تاریخی فاکت اولْاراق ۱۸۱۲-جی ایلین ۱۹-۲۰ اوْکتیابر گۆنلرینده ایران شاهزادهسی عباس میرزه و مۆتتفیقی اوْلان کربهلی خانیْن اوْغلۇ شئیخ علی بی آسلاندۇز ساواشیْندا روس اوْردۇسونا قارشیْ دؤیۆشده ایشتیراک ائدیبلر.  ائرمیتاژی مۆزئیی سانکت-پئتئربورق شهرینده دؤولت ائرمیتاژی مۆزئیینین بایراق فوْندۇندا آپاریْلمیْش علمی تدقیقات نتیجهسینده ناخچیوان خانلیْغینین بیرینجی بایراغیْ تاپیْلیب. بئله کی، تاپیْلان ناخچیوان بایراغیْ۱۸۱۲-جی ایلین همین گۆنلرینده آسلاندۇز دؤیۆشۆنده گئنئرال-مایوْر پئتر کوتلئرئوسکی طرفیندن غنیمت کیمی گؤتۆرولوب. دؤولت ائرمیتاژ مۆزئیینین آرخیو سندلرینده قئید اوْلۇنان بایراق «۱۹۱۲-۱۹۱۳-۱۹۱۴-جی ایل دؤیۆشلرینین غنیمتلری» کیمی گؤستریلیر. یئنی آشکار ائدیلمیش ناخچیوان خانلیْغینین بایراغیْ دؤردکۆنج فوْرمادا اوْلاراق، اۇزونلوغو ۱۴۵ سم. ائنی ۱۵۹ سم-دیر. موْروگو رنگلی بایراغیْن یۇخاریْ ساغ طرفینده یئرلشهن ماوی رنگلی لؤوحجیکده«بیسمیللاه»، بایراغیْن سوْل طرفینده "قورآنی-کریم"دن ۴۸-جی ال-فتح سۇرهسینین بیر حیصهسی یازیْلیب: «حقیقتا، بیز سنه آچیق-آیدین قلبه وئردیک». بایراغیْن آشاغیْ حیصهسینده "قورآنی-کریم"دن ۲-جی ال-بقره سۇرهسینین بیر حیصهسی یازیْلیب. ساغدا عرب قرافیکاسی ایله «ائی رببیمیز بیزه صبر وئر، بیزی ثابت ائت»، سوْل طرفده ایسه «کافیره و قؤومئیه قارشی بیزه کؤمک ائت» یازیلاریْ وار. بایراغیْن اوْرتا حیصه سینده آچیْق ساریْ رنگلی رومب پارچا تیکیلیب، اۆزرینده ساری رنگده شیر و گۆنش، شیری-خورشید رمزی تصویر ائدیلیب. ایروان خانلیْغیْنین بایراغیندان فرقلی اولاراق بۇرادا شیر اوزو ساغ طرفه دۇراراق، باشیْ فرونتال ایستیقامتده گؤستریلیر. شیرین سوْل پنجهسینده قیْلینج تصویر ائدیلیب. بایراق توْرباجیْغی سوْل طرفدن تیکیلیب. بایراق اۇجلوغو «خمسه» - اینسان علی فوْرماسیْندادیر. اۇجلوغون اوزرینه اۇجلاری قوْتازلیْ آغ رنگده ایکی لئنت برکیدیلیب. ناخچیوان خانلیْغینین بایراغیْنین ایروان خانلیْغینین بایراق رمزلرینه یاخین اوْلماسی هئچ ده تصادفی دئییلدی. تاریخدن معلوم اوْلدۇغو کیمی، بو خانلیْقلار چوْخ واخت واحید مؤوقعدن چیْخیش ائتمیش، حتی ایداره ائتمهده اوْرتاق پرینسیپلری قوْرۇموشلار. بۇ بایراق آسلاندۇز دؤیۆشونده عباس میرزه طرفیندن ناخچیوان خانلیْغینا اؤز طرفدارلاریْنی فرقلهندیرمک، مۆتتفیقلری اوْلدوغونو بیان ائتمک اۆچون وئریلمیش دؤیۆش بایراغیْدیر.  ناخچیوان خانلیْغینین بایراغیْ پ.گؤزلوْوۇن علمی آراشدیْرمالاری نتیجهسینده آشکار ائتدیگی ناخچیوانیْن ایکینجی دؤولت بایراغیْ ۱۸۲۷-جی ایلده خانلیْغین ایشغالی زامان قئنئرال ای.پاسکئویچ طرفیندن غنیمت کیمی گؤتۆرولوب و بۇ گۆنه قدر مۇختلیف خاریجی موزئیلرین فوْندلاریندا «XVIII-۱۹-جۇ عصر مۆسلمان بایراغیْ» کیمی ساخلانیْلیْر. ناخچیْوان خانلیْغینین بایراغیْ دؤردکۆنج فوْرمادا ائنی ۱۴۴ سم، اۇزونلۇغو ۱۷۸ سم-دیر. قیْزیْلی ایپکدن حاضیرلانمیْش بایراق بیر-بیرینه اۆفۆقی شکیلده تیکیلمیش اۆچ پارچادان عبارتدیر. بایراغیْن ایکی حیصهسی بیر اؤلچۆده، بیری ایسه نیسبتا ائنسیزدیر. بۆتۆن بایراقلاردا اوْلدۇغو کیمی، بۇ بایراقدا دا ساغ طرفدن بایراق توْرباجیْغی تیکیلیب. بایراغیْن اۆزرینده عرب قرافیکاسی ایله "قورانی-کریم"دن ۴۸-جی ال-فتح آیسینین بیر حیسهسی و دینی شوارلارلا یاناشی، ۶ سککیزگوشهلی اولدوز و نباتی ائلئمئنتلر عکس ائدیلیر. اوست زولاغین اوزرینده عرب قرافیکاسی ایله "قورانی-کریم"دن ۴۸-جی ال-فتح سورهسینین بیر حیسهسی «اللهدان کؤمک قلبه یاخیندیر، محمددن مؤمنلره موژده» یازیسی قیزیلی ساپلارلا بایراغین اوزرینه هکک ائدیلیب. زولاغین سول طرفینده دیقر خانلیق بایراقلاریندا عکس اولونموش زانباق گولو بورادا دا پارچادان تیکیلیب. ساغ طرفده بیری دیگرینین ایچریسینده آرالاریندا دایروی سدد اولان ایکی سککیزگوشهلی اولدوز قیزیلی ساپلارلا بایراقدا یئرلشدیریلیب. قئید ائتمک لازیمدیر کی، عکس ائدیلمیش اولدوز مؤمنه خاتون توربهسینین اوزریندهکی اولدوزلارین اوسلوبوندا ترتیب ائدیلیب. بوراداکی اولدوزلارین داخیلینده هندهسی ائلئمئنتلر آچیق-آشکار گؤرونور. نینکی آذربایجان خانلیقلارینین بایراقلارینین اوزرینده، ۱۸-جی-۱۹-جو عصر شرق دؤولتلری بایراقلاریندا دا بونا اوخشار ائلئمئنته راست قلینمهییب. اورتا زولاقدا آچیق قیزیلی پارجادان ایکی تیهلی توتاجاغی اژداها باشی ایله یئکونلاشان هزرتی علینین قیلینجی (شمشیر) تصویر اولونوب. قیلینجین اوست حیسهسینده «علیدن باشقا دؤیوشچو یوخدور» یازیسی عکس ائدیلیر. یازینین قارشیسیندا اینسان علی فورماسیندا (خمسه)، یاخود الم شکلینده آچیق قیزیلی پارچا تیکیلیب. قیلینجین آلت حیسهسینده ایسه «زولفوقاردان باشقا قیلینج یوخدور» یازیسی وار. یازینین قارشیسیندا و هر ایکی طرفینده سککیزگوشهلی اولدوز اولان، اوجلاری سول طرفه ایستیقامتلنهن آیپارا و اولدوز، آیپارا تصویرلری عکس اولونوب. هر ایکی یازینین آخیریندا ایسه یوخاریدا گؤستریلهن سککیزگوشهلی اولدوز و زانباق گولو تیکیلیب. آیپارانین ساغ طرفینده «علی» آدی ایکی دفعه گوزگو عکسی کیمی تصویر ائدیلیب، یازینین اوستونده میناره یئرلشدیریلیب. علی سؤزونون سولوندا «حسین»، ساغیندا ایسه «حسن» آدلاری یازیلیب. سونونجو زولاغین ساغ طرفینده ایچ-ایچه، آراسیندا دایروی سدد اولان سککیزگوشهلی سونونجو اولدوز تیکیلیب. بایراغین اوجلوغو نیزواری فورمادا، اوچ حیسهدن عبارتدیر: ۱. نیزه فورمالی اوجلوق؛ ۲. ایچی بوش کورجیک اورتا حیسهده یئرلشدیریلیب؛ ۳. آغاجا تاخیلان کونوسواری حیسه. اوجلوق و بایراق دیریی نیزواری فورمادا دمیردن دوزلدیلیب، اوجلوغون اوزرینده ایکی قوتاز باغلانیب. بایراق آغاجینا خصوصی میخلارلا بایراق برکیدیلیب. اوزرینین رنگلهنمهسی موشاهیده اولونمور، اوزرینده بیر نئچه چات وار. بایراغین تصویری تحلیل ائدیلهرک بئله قناعته قلینیر کی، بایراغین ترتیباتی، اوزرینده عکس ائدیلهن یازیلار، ایستیفاده اولونان رمزلر و رنگلر، بایراغا صاحب اولان ناخچیوان خانلیغینین سیاسی-ایدئولوژی، دینی و تاریخی-مدهنی عنعنهلرینی عکس ائتدیریر.  نایله ولیخانلی - آکادئمیک میللی آذربایجان تاریخی موزئیینده اؤلکهمیزده یئگانه «تاریخی بایراقلار» کوللئکسییاسی قورونور. بایراقلاردا اولان اربدیللی یازیلار موزئیینین دیرئکتورو، آکادئمیک نایله ولیخانلی طرفیندن اوخونوب. بایراقلارین هئچ بیرینین اوزرینده منسوب اولدوغو خانلیقلارین آدلاری عکس اولونماییب. بعضیلرینین اوزرینده یالنیز رمزی ائلئمئنتلر عکس اولونوب. سانکت-پئتئربورق آرتیلئرییا موزئییندن الده ائدیلمیش بایراق ناخچیوان خانلیغینین دؤولت بایراغیدیر. بیرینجیسی سککیزگوشهلی اولدوز و آیپارانین عکس اولونماسی، آذربایجان دؤولت بایراغینداکی آی اولدوز تاریخی بایراغلاریمیزدا میللی رمز کیمی ایستیفاده ائدیلیب و آذربایجانچیلیغی، میللی مفکورهنی عکس ائتدیرهن موهوم علامتدیر. سککیز گوشهلی اولدوز آذربایجان اراضیسینده قدیم دؤوورلردن ایستیفاده ائدیلمیش و مقدس حساب اولونور. مؤمنه خاتون توربهسی - مشهور آذربایجان مئماری اجمی ناخچیوانینین شاه اثری و ناخچیوان-ماراغا مئمارلیق مکتبینین ان ان مؤهتشهم عابدهلریندن بیریدیر. مؤمنه خاتون توربهسینین ناخیشلاریندا بیر-بیرینه توخونولموش اولدوزلار ایشلنیلیب. بو مؤهتشهم عابدهدهکی نادیر اصوللا ایشلنمیش اولدوزلارین، دایروی آبیدنین اوزریندهکی هندهسی اورنامئنتلرین اوخشاری یوخدور.  ناخچیوان خانلیغی بایراغی پئتئربورق آرتیللئرییا موزئییندن پروین گؤزلووون الده ائتدیی بو بایراقدا دا اجمی ناخچیوانینین مئمارلیق عنعنهلریندن ایستیفاده ائدیلیب. داها دوغروسو، واختیله بؤیوک مئمار اجمی ناخچیوانینین مؤمنه خاتین مقبریسینه یئرلشدیردیی اولدوز کومپوزیسییاسی عینیله ناخچیوان خانلیغینین بایراغیندا یئرلشدیریلیب. اجمی مئمارلیق ائلئمئنتلری ناخچیوان خانلیغی بایراغینین مؤهورودور. همین اولدوزلو اجمی ناخیشلاریندان سونرا بو بایراغین ناخچیوان خانلیغینا عایید اولدوغونو اثبات ائتمک اوچون باشقا بیر دلیله احتیاج یوخدور. اوستهلیک اونو دا قئید ائتمک لازیمدیر کی، ناخچیوان خانلیغینین بایراغیندا رمزی شکیلده مینارهنین ده تصویر ائدیلمهسی بو بایراقدا ناخچیوانا عایید ایکینجی بیر ائلئمئنتین اؤزونه یئر آلدیغینی گؤستریر. «خمسه» اینسان علی رمزی ایسلامدا قبول ائدیلدیکدهم سونرا، «خمسه» سیموولو ایسلامیته قلبه گتیرهن هزرتی علینین علی کیمی سیموولیزه ائدیلیب. بزهن ایسه بو، محمد، علی، فاطمه، حسین، حسنی بیرلیکده سیموولیزه ائدن رمز کیمی قبول اولونوب. قدیم دؤورلرده آذربایجاندا بایراقلارین اوزرینده «آیپارا» تصویری رمزلردن بیری کیمی ایستیفاده ائدیلمهسینه دایر نومونهلر وار. ناخچیوان اراضیسینده ده آیپارا رمزلی نومونهلر اولوب. ناخچیوان خانلیغینین بایراغیندا آی-اولدوز، آیراپا ایشارهسینین اولماسی دا عنعنهدن گلمهدیر. بو هم ده بایارغیمیزدا آی-اولدوز، آیپارا رمزلریندن ایستیفادنین تصویرینی بیر خئیلی اوله چکمهیه اساس وئریر.  قدیم آی-اولدوز تصویری ناخچیوان بایراغیندا آی-اولدوز (آیپارا) تسویرلرینین اولماسی، ناخچیوان خانلیغینین بایراغینین ایپک پارچادان تیکیلمهسی، قوتازلی و زرلی اولماسی، اوزرینده قیزیلی رنگلی ساپلاردان ایستیفاده ائدیلمهسی بو بایراغین ایقامتگاهدا، رسمی یئرلرده ایستیفاده اولوندوغونو گؤستریر. دئمهلی، هم ده بونا گؤره تقدیم ائدیلهن بایراق ناخچیوان خانلیغینین رسمی دؤولت رمزی کیمی قبول اولونموش بایراغی حساب ائدیلیر. بایراغین اوزریندهکی اولدوزلار دا ناخچیوان خانلیغینین احاطه ائتدیی اراضیلردهکی ناهییهلری، قزالاری، اساس طایفهلارین ایداره ائتمکده ایشتیراکینی عکس ائتدیریر. بایراقلارین تسویرلرینی تحلیل ائدرک، بئله قناعته گلینیر کی، تقدیم اولونان هر ایکی بایراغین ترتیباتی، اوزرینده عکس ائدیلهن یازیلار، ایستیفاده اولونان رمزلر و رنقلر، بایراغا صاحب اولان ناخچیوان خانلیغینین سیاسی، ایدیولوژی، دینی و تاریخی مدهنی عنعنهلرینی عکس ائتدیریر. آذربایجانین تاریخی بایراقلارین اؤیرنیلمهسی و نتیجهلرینین تبلیغی، آذربایجانین دؤولتجیلیک عنعنهلرینین درین کوکلرینین ایانی ثبوتودور. بو ایستیقامتده علمی تدقیقاتلارین آپریلماسی، آذربایجانین تاریخی بایراقلارینین آختاریلماسی داوام ائتدیریلمهلی و نتیجهلری بارهده ایجتیمایته دایم معلومات وئریلمهلیدیر. بو، آذربایجان علمینین موستقیل دؤولتچیلییمیز قارشیسیندا بؤیوک بورجو و وظیفهسیدیر.  آذربایجان تاریخ موزئیی
خبرین قایناغیْ: http://www.anspress.com/index.php?a=2&lng=az&cid=1&nid=356543
